یبوست - علل و درمان
آشنایی با علل و راهحل مشکل گوارشی یبوست
کم تحرکی، مصرف غذاهای آماده و فست فودها، مصرف نکردن میوه و سبزی به میزان کافی و تغییر شیوه زندگی موجب شده است تا یبوست به یکی از مشکلات شایع گوارشی تبدیل شود. برای آشنایی با علل، عوارض و راههای پیشگیری و درمان این مشکل شایع گوارشی با ما همراه شوید.
محدوده طبیعی عادات روده ای و تعداد دفعات اجابت مزاج در افراد مختلف متفاوت است. تعداد دفعات اجابت مزاج از 3 بار در روز تا 3 بار در هفته طبیعی است و به طور کلی کمتر بودن تعداد دفعات اجابت مزاج از وضعیت معمول هر فرد، سخت و طولانی بودن عمل دفع، نیاز به فشار بیش از حد هنگام دفع، سفت و خشک بودن مدفوع، احساس درد و یا احساس تخلیه ناکامل بعد از اجابت مزاج یبوست تلقی می شود. برای آنکه بگوییم شخصی مبتلا به یبوست مزمن است باید 2 مورد و یا بیشتر از علایم زیر را حداقل به مدت 3 ماه طی یک سال داشته باشد.
- دفع کمتر از 3 بار در هفته
- نیاز به اعمال فشار بیش از حد هنگام اجابت مزاج
- مدفوع سفت و خشک و ناپیوسته
- احساس تخلیه ناکامل بعد از اجابت مزاج
یبوست از کجا می آید؟
برای آشنایی بهتر با این مشکل و علل به وجود آمدن آن لازم است مختصری راجع به چگونگی عملکرد دستگاه گوارش بدانیم. بخش فوقانی دستگاه گوارش که از دهان آغاز می شود متشکل از مری و معده بوده و مسؤولیت فرو بردن و هضم غذا را بر عهده دارد. بخش تحتانی دستگاه گوارش متشکل از روده کوچک، روده بزرگ (کولون)، راست روده و مقعد است و در جذب مواد غذایی، آب و الکترولیت ها و در نهایت تشکیل مدفوع و دفع آن نقش دارد. بخش اعظم مواد غذایی مصرف شده پس از طی مراحل هضم در روده کوچک جذب می شود و آنچه به روده بزرگ می رسد بخش ناچیزی است که قابلیت جذب در روده کوچک را نداشته است. این بخش غیرقابل جذب شامل مواد فیبری (پلی ساکاریدهای موجود در غشای سلول های گیاهی) است که منشا آنها دانه غلات، حبوبات، میوه ها و سبزیجات است. انقباضات پیش برنده عضلات دیواره روده موسوم به حرکات دودی شکل محتویات درون روده را به جلو می رانند. روده بزرگ قابلیت جذب آب و املاح معدنی را دارد و حدود 90 درصد از آب موادغذایی هضم شده را که با حجم حدود 1000 تا 2000 میلی لیتر در روز به این بخش از دستگاه گوارش راه می یابد جذب کرده و مدفوع نیمه جامدی را با حجم حدود 200 تا 250 میلی لیتر تولید می کند. میزان این جذب آب بستگی به مدت ماندگاری مواد دفعی در روده بزرگ و وضعیت سلامت روده بزرگ دارد. هرچه حرکات دودی روده بزرگ کمتر و به تبع آن مدت زمانی که مواد دفعی در این بخش باقی می مانند، بیشتر باشد آب بیشتری جذب شده و مدفوع سخت تری تشکیل خواهد شد بنابراین سهولت اجابت مزاج در هر فرد علاوه بر میزان مصرف مواد فیبری و مایعات در رژیم غذایی روزانه به حرکات طبیعی روده بزرگ و فواصل میان عمل دفع نیز بستگی دارد.
چه چیزهایی را باید اصلاح کنیم؟
رژیم غذایی و شیوه زندگی:
رژیم غذایی سرشار از چربی های حیوانی گوشت، تخم مرغ و شیرینی، مصرف ناکافی میوه ها و سبزی ها وسایر مواد غذایی حاوی فیبر در رژیم غذایی، عدم نوشیدن آب و مایعات به میزان کافی، عدم فعالیت بدنی مناسب و عدم رعایت دقت در زمان احساس نیاز به اجابت مزاج و نادیده انگاشتن یا به تعویق انداختن آن از دلایل رایج یبوست مزمن و یا تشدید آن هستند. در این گونه موارد معمولا یبوست مشکل جدی تلقی نمی شود و با تصحیح عادات تغذیه ای و شیوه زندگی قابل کنترل و درمان است. مسافرت و تغییر در عادات روزانه نیز می تواند به یبوست منجر شود. بستری بودن طولانی مدت به دنبال تصادفات، اعمال جراحی یا به علت بیماری معمولا یبوست به همراه خواهد داشت.
سن و جنس:
به طور کلی یبوست در سالمندان شیوع بیشتری دارد. کمتر شدن حرکات طبیعی روده یا افزایش سن، نداشتن رژیم غذایی مناسب، عدم مصرف مایعات به میزان کافی، نداشتن فعالیت فیزیکی کافی، ابتلا به بیماری ها ویا مصرف داروهایی که احتمال یبوست را افزایش می دهند از علل رایج یبوست در دوران سالمندی است. یبوست در خانم ها شایع تر از آقایان است. در دوران بارداری به خصوص در ماه های آخر به علت افزایش قابل توجه هورمون های جنسی، کم شدن حرکات طبیعی روده و به تاخیر افتادن تخلیه روده و به علت فشار مکانیکی که از رحم بر روده بزرگ وارد میشود احتمال بروز یبوست زیاد است.
داروها:
گاهی یبوست در اثر مصرف برخی داروها ایجاد میشود. ضد دردهای مخدر مانند مورفین و کدئین، داروهای آنتی کولینرژیک مانند هیوسین، داروهای ضدافسردگی مانند ایمی پرامین وفلوکستین، داروهای ضدصرع مانند فنی توئین و کاربامازپین، داروهای آنتی سایکوز مانند هالوپریدول و کلوزاپین، مکمل های غذایی حاوی آهن و کلسیم، برخی داروهای کاهش دهنده فشارخون مانند وراپامیل و دیلتیازم، داروهای کاهش دهنده چربی خون مانند کلستیرامین و آتورواستاتین، داروهای شلکننده عضلات مانند باکلوفن، داروهای مورد استفاده برای درمان زخم معده مانند امپرازول و سوکرالفیت، داروهای آنتی هیستامین و آنتی اسیدهای حاوی آلومینیوم و کلسیم از جمله داروهایی هستند که معمولا عارضه یبوست را به همراه دارند. در این گونه موارد اغلب نیازی به قطع دارو نیست و افزایش مصرف میوه ها و سبزی ها در رژیم غذایی روزانه می تواند راهکار مناسبی برای مقابله با یبوست باشد. البته در برخی موارد ممکن است داروهای مورد استفاده با صلاحدید پزشک معالج با داروهای دیگری جایگزین شود.
اعتیاد به موادمخدر:
مصرف مداوم ترکیبات مخدر به یبوست منجر می شود و ابتلا به یبوست مزمن در معتادان به این مواد امری رایج است. ترکیبات مخدر سبب تضعیف حرکات دودی دستگاه گوارش، افزایش تون انقباضی دریچه ایلئوسکال و اسفنکتر مقعد و کاهش حساسیت به اتساع رکتوم برای تحریک رفلکس اجابت مزاج می شوند بنابراین مدت ماندگاری مواد دفعی در روده طولانی شده و یبوست بروز می کند.
بیماری ها:
در برخی موارد یبوست نشانه و علامت یک بیماری است. بروز یبوست حاد، به خصوص در افراد بالای 50 سال و یا همراه بودن یبوست با علایمی مانند کم خونی، دردهای شکمی، کاهش وزن و وجود مخاط با خون در مدفوع می تواند نشانه هایی از بروز بدخیمی و یا دیگر بیماری های روده ای بوده و نیازمند اقدامات پزشکی فوری باشد. بیماری های غدد درون ریز مانند کم کاری غدد تیروئید، پرکاری غده پاراتیروئید و دیابت، اختلالات الکترولیتی مانند هایپرکلسمی و هایپوکالمی، بیماری های نورولوژیک مانند بیماری پارکینسون، ام.اس، ضایعات نخاعی و سکته مغزی، افسردگی، سندرم روده تحریک پذیر و بیماری های انسدادی یا حرکتی روده می توانند از علل یبوست مزمن باشند که مسلما در چنین مواردی توجه به علت زمینه ای در درمان اهمیت زیادی دارد. شقاق مقعد و همورویید نیز از بیماری های دردناک مقعد هستند که به علت ایجاد درد در حین اجابت مزاج از علل به تعویق انداختن مدفوع و تشدید یبوست مزمن به شمار می آیند.
چه عوارضی دارد؟
یبوست مزمن به خودی خود یک بیماری جدی تلقی نمی شود اما بی توجهی به آن و عدم تلاش برای درمان آن می تواند عوارض و بیماری های مهمی را به همراه داشته باشد. برخی مطالعات نشان می دهد که یبوست مزمن می تواند یکی از عوامل خطر در ابتلا به سرطان های کولورکتال باشد. یکی از شایع ترین عوارض یبوست همورویید یا بواسیر است، اگرچه تنها علت همورویید یبوست نیست. همورویید به اتساع سیاهرگ های راست روده یا مقعد گفته می شود و علامت شایع آن درد و خون ریزی هنگام اجابت مزاج است. زور زدن همراه با مدفوع سخت می تواند موجب پارگی بافت مقعد و ایجاد شقاق شود که بسیار دردناک است. حتی گاهی فشار بیش از حد هنگام اجابت مزاج می تواند سبب خروج بافت راست روده از مقعد شود. این عارضه به «افتادگی راست روده» یا «پرولاپس رکتوم» موسوم است و ممکن است نیاز به درمان جراحی داشته باشد. از دیگر عوارض یبوست مزمن درمان نشده احتباس مدفوع است. در این حالت حجم بزرگی از مدفوع خشک و سفت در راست روده گیر می کند. اجابت مزاج دراین حالت بسیار دشوار بوده و نیاز به مداخلات درمانی توسط پزشک دارد.
چطور از آن پیشگیری کنیم؟
داشتن رژیم غذایی متعادل و سرشار از فیبرغذایی، ورزش منظم و نوشیدن روزانه حداقل هشت لیوان آب بهترین راه برای پیشگیری از یبوست است.
طرز تشخیص
علاوه بر معیارهای گفته شده که می تواند فرد غیرمتخصص را در تشخیص یبوست کمک کند، تشخیص یبوست معمولا با ارایه یک گزارش دقیق از علایم آزاردهنده بیماری، عادات تغذیه ای و تاریخچه دقیقی از سابقه ابتلا به بیماری ها یا مصرف داروها به پزشک امکان پذیر است. در مواردی از قبیل یبوست حاد همراه با دردهای شکمی و دفع خون و یا یبوست مزمن مقاوم به درمان ممکن است استفاده از روش های تشخیصی از جمله معاینه رکتوم، کولونوسکوپی، سیگموییدوسکوپی، رادیوگرافی با تنقیه باریم و آزمایشاتی از قبیل شمارش سلول های خون و سنجش سطح هورمون ها انجام شود.
الفبای درمان
اگرچه نحوه، درمان یبوست بسته به علت، شدت و مدت زمان ابتلا به آن متفاوت است اما در بیشتر موارد با تغییر رژیم غذایی و اصلاح شیوه زندگی می توان به رفع آن کمک کرده و از بروز مجدد آن پیشگیری کرد. در اولین مرحله برای درمان یبوست توصیه می شود میزان مصرف مواد غذایی حاوی فیبر به میزان 25 تا 30 گرم در روز افزایش یابد. در این رژیم غذایی مصرف روزانه حداقل 8 لیوان آب ضروری است. کاهش مصرف چای و قهوه و گنجاندن ورزش منظم در فعالیت های روزانه نیز توصیه می شود. مواد غذایی حاوی فیبر عبارتند از:
غلات (نان جو و نان گندم سبوس دار)
حبوبات (به خصوص حبوباتی از قبیل عدس و لوبیاقرمز)
سبزی ها (مانند گل کلم، کاهو، هویج و نخودسبز)
میوه های تازه به خصوص سیب ، گلابی، آلو و میوه های خشک مانند کشمش و برگه زردآلو، گردو، فندق و بادام
در اغلب موارد اثر مفید تغییر رژیم غذایی در عرض 3 تا 5 روز ظاهر می شود اما برای قضاوت در مورد کارایی این روش درمانی حداقل یک ماه زمان لازم است. افزایش مصرف موادغذایی حاوی فیبر عوارضی مانند نفخ و افزایش باد در شکم را به همراه دارد. رژیم غذایی پر فیبر برای مبتلایان به مگاکولون یا کولون و رکتوم هایپوتونیک و همچنین در یبوست ناشی از استفاده از موادمخدر توصیه نمی شود.
یکی از راه های موثر برای مقابله با یبوست این است که فرد خود را به یک وقت مشخص در روز برای اجابت مزاج عادت دهد. بهترین زمان یک ساعت پس از صبحانه است. نوشیدن آب گرم می تواند به تحریک روده کمک کند. باید توجه داشت که موفقیت درمان به معنای افزایش تعداد دفعات اجابت مزاج نیست بلکه به معنی راحتی عمل دفع است.
در مواردی که احتباس رخ داده است و یا اینکه یبوست ناشی از بیماری خاص، عمل جراحی، بارداری و یا مصرف داروست و در شرایطی که اعمال فشار بیش از حد هنگام اجابت مزاج خطرناک است، ممکن است نیاز به تجویز داروهای ملین باشد. داروهای ملین برای آماده سازی روده قبل از اعمال جراحی و بررسی های تشخیصی و همچنین رادیوگرافی حفره شکمی نیز به کار می روند. مصرف مداوم داروهای ملین و حتی مسهل های گیاهی می تواند سبب از بین رفتن حرکات طبیعی روده بزرگ و نهایتا وابستگی روده شود. به همین خاطر توصیه میشود داروهای ملین حتی انواع گیاهی را حتما با مشورت پزشک مصرف کنید.
منبع: www.salamat.com